Historia Podgórza - zwiedzanie z przewodnikiem

Podgórze to dzielnica położona na prawym brzegu Wisły, teren przez który w średniowieczu wiodła droga solna na Wieliczkę i Bochnię, oraz szlak handlowy na Węgry i Ruś. Współczesne dzieje Podgórza zaczynają się dopiero po I rozbiorze Polski, kiedy Kraków pozostał w granicach Rzeczypospolitej, ale Wisła stała się rzeką graniczną. Podgórze, dotychczas przedmieście miasta Kazimierza, położone na terenach zajętych przez Austrię, uzyskało od jej władz prawa miejskie w roku 1784 i zaczęło się szybciej rozwijać gospodarczo od podupadłego w 2 poł. XVIII wieku Krakowa (dla przykładu: 1 marca 1900 roku, wyprzedzając Kraków o pięć lat (!), w Podgórzu zaczęła funkcjonować elektrownia miejska, dająca oświetlenie elektryczne ulicom, a następnie mieszkaniom). W 1846 roku, po upadku Powstania Krakowskiego, Kraków przekształca się w twierdzę, tzw. festung. W 1902 roku prezydent Krakowa Juliusz Leo opracował plan rozbudowy przestrzennej miasta, wcielając w jego granice okoliczne wsie i osady. Jednak Podgórze połączyło się z Krakowem dopiero w 1915 roku.

Centrum Podgórza stanowi Rynek, przy którym wznosi się okazały neogotycki kościół św. Józefa, wybudowany w latach 1901-1909 według projektu architekta Jana Sasa Zubrzyckiego. Jest to przykład tzw. gotyku nadwiślańskiego. Nad głównym wejściem dostrzegamy tarczę z herbem Sas, odnoszącą się do architekta kościoła, wraz z sentencją Sustine – podtrzymaj, nie pozwól upaść. Przy Rynku Podgórskim znajduje się kilka godnych uwagi domów, między innymi dom Pod Czarnym Orłem, niegdysiejszy zajazd z winiarnią, gdzie spędził ostatnią noc w Polsce, w lipcu 1829 roku, wielki kompozytor, pianista – Fryderyk Chopin, czy zachowany, o formach klasycystycznych, ratusz miasta Podgórza.

Ulicą Limanowskiego przewodnik doprowadzi nas do Placu Bohaterów Getta, dawnego Placu Zgody, który dziś kojarzy się głównie z tragedią krakowskich Żydów w latach II wojny światowej. W 1941 roku hitlerowcy utworzyli w tej części Podgórza Żydowską Dzielnicę Mieszkaniową, czyli getto, otoczone murem w kształcie żydowskich nagrobków – macew (fragmenty zachowały się przy ul. Lwowskiej i na zapleczu szkoły przy ul. Limanowskiego). Na terenie zamieszkałym dotychczas przez 3-4 tys. mieszkańców musiało się pomieścić ok. 17 tys. Żydów. W roku 1942 dwukrotnie organizowano akcje wysiedlania mieszkańców getta, a 13 i 14 III 1943 roku nastąpiła likwidacja getta. Pl. Bohaterów Getta stanowił miejsce gromadzenia Żydów kierowanych następnie w stronę obozu koncentracyjnego Płaszów lub na stację kolejową, skąd wywożono ich do obozów zagłady.

Przy Placu Bohaterów Getta zachował się budynek apteki Pod Orłem, którą podczas okupacji prowadził jedyny goy mieszkający w getcie, farmaceuta Tadeusz Pankiewicz. Apteka była miejscem kontaktowym i miejscem pomocy dla Żydów. Za działalność na rzecz pomocy i ratowania Żydów Tadeusz Pankiewicz został odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Swoje wojenne wspomnienia opisał w książce pt. Apteka w getcie krakowskim, która pierwsze wydanie miała już w 1947 roku. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim. W 1982 roku w budynku apteki otwarto ekspozycję dotyczącą dziejów krakowskiego getta. W 2005 roku za sprawą architektów Piotra Lewickiego i Kazimierza Łataka plac zagospodarowano na nowo. Nowym elementem zagospodarowania przestrzennego stały się krzesła, sprawiające wrażenie porzuconych mebli, a nawiązujące do historycznych wydarzeń wystawiania na plac mebli w czasie likwidacji krakowskiego getta.

Ze szczegółami historii krakowskich Żydów podczas II wojny światowej, historią podgórskiego getta, czy obozu z Płaszowie możemy zapoznać się w oddziale Muzeum Historycznego (w którym także oprowadzam grupy jako przewodnik) , mieszczącego się w dawnej Fabryce Naczyń Emaliowanych Oskara Schindlera „Emalia”, przy ulicy Lipowej 4. Dziś mieści się tutaj stała wystawa „Kraków podczas okupacji 1939-1945”. Miejsce to zapewne znane jest większości z filmu Lista Schindlera Stevena Spielberga.

Z muzeum „Emalia” udajemy się z przewodnikiem na Plac Niepodległości. Koniec I wojny światowej i oficjalne odzyskanie przez Polskę niepodległości nastąpiły 11 listopada 1918 roku, lecz wyzwalanie Krakowa spod panowania austriackiego rozpoczęło się wcześniej i to właśnie od strony Podgórza: w nocy z 30 na 31 października 1918 roku kolejarze wstrzymali austriackie transporty wojskowe, a polskie oddziały niepodległościowe pod dowództwem por. Antoniego Stawarza przejęły koszary przy ul. Kalwaryjskiej i Wielickiej, skąd ruszyły na drugą stronę Wisły, aby 31 X 1918 roku o godz. 11:25 przejąć austriacki odwach przy Wieży Ratuszowej na Rynku Głównym.

Z Placu Niepodległości, gdzie niegdyś stały koszary z placem ćwiczeń i ujeżdżalnią, przechodzimy do Parku im. Wojciecha Bednarskiego, założonego po części na dawnych terenach kamieniołomów. Park nosi imię radnego i wybitnego działacza społecznego Podgórza z XIX wieku. Stąd przewodnik doprowadzi nas do kościółka św. Benedykta z XI-XII wieku, oraz austriackiego fortu "Święty Benedykt". Jest to najstarszy zachowany fort dawnej Twierdzy Kraków. Ścieżka prowadzi w dół wzdłuż fragmentu zachowanego tylko w części Starego Cmentarza Podgórskiego, na którym spoczywają m.in. Edward Dembowski – dowódca Powstania Krakowskiego, wraz z towarzyszami.

Stąd bocznymi uliczkami wspinamy się w stronę widocznego Kopca Kraka. Kopiec ten (jeden z czterech w Krakowie) datowany jest na VIII wiek i powszechnie uważany jest za mogiłę legendarnego założyciela Krakowa – księcia Kraka. Zarówno z łąki u stóp Kopca, jak i z jego szczytu roztacza się piękna panorama na Kraków. Według legend Kopiec usypali poddani księcia Kraka nosząc ziemię w rękawach.

Z chęcią Państwa oprowadzę po tej mniej znanej dzielnicy Krakowa - Przewodnik po Krakowie - Aneta Dziedzic-Lis